Linux – Praktische handleiding

Deze pagina is bedoeld als compacte maar bruikbare Linux-referentie.
Alle voorbeelden zijn generiek en toepasbaar op de meeste Linux-distributies
(Debian/Ubuntu, RHEL/Fedora, Arch, Alpine), tenzij anders vermeld.

1. Bestandsstructuur en navigatie

Linux werkt met één centrale boomstructuur (/), niet met stationsletters zoals bij Windows.

Belangrijke mappen:

• / – root van het systeem
• /home – persoonlijke gebruikersmappen
• /etc – configuratiebestanden
• /var – variabele data (logs, mail, cache)
• /usr – programma’s en libraries
• /tmp – tijdelijke bestanden
• /srv – data voor services (web, applicaties)

Navigatie gebeurt volledig via de terminal. Je werkt altijd vanuit een “huidige map”.

Het huidige pad bekijken:

pwd

Bestanden en mappen in de huidige map tonen:

ls
ls -lah

Opties:

• -l toont een lijstweergave
• -a toont ook verborgen bestanden
• -h maakt groottes leesbaar

Verplaatsen door de mappenstructuur:

cd /path/to/folder
cd ..
cd ~

2. Bestanden en mappen beheren

Bestanden en mappen worden volledig via commando’s aangemaakt, verplaatst en verwijderd.

Een map aanmaken:

mkdir folder
mkdir -p a/b/c

-p zorgt ervoor dat ook ontbrekende tussenmappen worden aangemaakt.

Een leeg bestand maken of de timestamp bijwerken:

touch file.txt

Bestanden of mappen kopiëren:

cp source dest
cp -a source dest

-a (archive) behoudt rechten, eigenaarschap en symlinks en is vrijwel altijd aan te raden.

Bestanden of mappen verplaatsen of hernoemen:

mv old new

Bestanden en mappen verwijderen:

rm file
rm -r folder
rm -rf folder

• -r = recursief
• -f = geforceerd, zonder bevestiging

Gebruik rm -rf alleen als je zeker weet wat je doet.

Een symbolische link maken:

ln -s target link

3. Bestanden bekijken en lezen

Voor het bekijken van bestanden zijn verschillende hulpmiddelen beschikbaar, afhankelijk van grootte en gebruik.

De volledige inhoud tonen:

cat file

Geschikt voor kleine bestanden.

Interactief bekijken (scrollen en zoeken):

less file

De eerste of laatste regels bekijken:

head -n 20 file
tail -n 20 file

Een bestand live volgen (bijvoorbeeld logs):

tail -f /var/log/syslog

4. Zoeken en filteren van tekst

Linux biedt krachtige tools om tekst te zoeken en te filteren, vooral in logs en configuratiebestanden.

Zoeken naar tekst:

grep "text" file
grep -R "text" folder
grep -Rni "tekst" folder

Opties:

• -R = recursief
• -n = regelnummer
• -i = hoofdletterongevoelig

Bestanden zoeken op naam:

find . -name "*.log"

Bestanden zoeken op wijzigingsdatum:

find . -type f -mtime -7

Kolommen of velden uit tekst halen:

awk '{print $1}' file
cut -d: -f1 file

5. Rechten en eigenaarschap

Linux werkt met gebruikers, groepen en permissies per bestand.

Rechten bekijken:

ls -l

Rechten aanpassen:

chmod 644 file
chmod 755 script.sh

Betekenis:

• 644 = lezen/schrijven voor eigenaar, lezen voor anderen
• 755 = uitvoerbaar voor iedereen

Eigenaar en groep aanpassen:

chown user:group file

Huidige gebruiker en groepen bekijken:

id
groups

6. Processen en systeemstatus

Linux geeft uitgebreide inzichten in actieve processen en systeemgebruik.

Alle processen tonen:

ps aux

Live overzicht van CPU en geheugen:

top
htop

Geheugengebruik bekijken:

free -h

Schijfruimte per filesystem:

df -h

Grootte van een map:

du -sh folder

Een proces beëindigen:

kill PID
kill -9 PID

-9 forceert afsluiten en moet alleen als laatste redmiddel worden gebruikt.

7. Netwerk en connectiviteit

Netwerkstatus en connectiviteit zijn essentieel voor servers en applicaties.

Netwerkinterfaces en routes:

ip a
ip r

Luisterende poorten en processen:

ss -tulpn

Netwerkverbinding testen:

ping domain.tld

HTTP-verzoeken uitvoeren:

curl https://site.tld
curl -I https://site.tld

DNS-informatie opvragen:

dig domain.tld

Controleren of een poort bereikbaar is:

nc -vz host 443

8. Services en logs (systemd)

De meeste moderne Linux-systemen gebruiken systemd voor servicebeheer.

Status en beheer van services:

systemctl status service
systemctl start service
systemctl stop service
systemctl restart service
systemctl reload service

Services automatisch starten bij boot:

systemctl enable service
systemctl disable service

Logs bekijken:

journalctl -u service
journalctl -u service -f
journalctl -p err

9. Package managers

Software wordt geïnstalleerd via de package manager van de distributie.

Debian / Ubuntu (apt)

apt update
apt install package
apt remove package
apt purge package
apt autoremove

RHEL / Fedora (dnf)

dnf install package
dnf remove package
dnf search package

Arch (pacman)

pacman -S package
pacman -Rns package
pacman -Syu

Alpine (apk)

apk add package
apk del package

10. Git – versiebeheer

Git wordt gebruikt voor versiebeheer van code en configuratie.

Basiscommando’s:

git init
git clone url
git status
git add .
git commit -m "description"

Synchroniseren met een remote:

git pull --rebase
git push

Inzicht in wijzigingen:

git log --oneline --graph
git diff

11. Docker – containers

Docker maakt het mogelijk applicaties geïsoleerd te draaien.

Images en containers beheren:

docker pull image
docker images
docker ps
docker ps -a

Een container starten en beheren:

docker run -d -p 8080:80 image
docker logs container
docker exec -it container sh

Docker Compose:

docker compose up -d
docker compose down

12. Basis beveiliging

Een minimale beveiligingsbasis is essentieel, vooral op servers.

Firewall (Ubuntu):

ufw status
ufw allow 22
ufw enable

Nftables (lage-niveau firewall):

nft list ruleset

Bescherming tegen brute-force aanvallen:

fail2ban-client status

Automatische beveiligingsupdates:

apt install unattended-upgrades

13. Veelgebruikte hulpprogramma’s

• curl, wget – HTTP requests
• jq – JSON verwerken
• rsync – efficiënte bestandssynchronisatie
• tmux – meerdere shells in één sessie
• ncdu – schijfruimte analyseren
• lsof – open bestanden en poorten
• tcpdump – netwerkverkeer inspecteren